Chciałbym zacząć ten nowy artykuł z cyklu “Ksiądz Bosko a rzeczywistość cyfrowa i wirtualna” od pewnych przesłanek, które stanowią podstawę tego artykułu i wspierają idee, które będę tu rozwijał. Celem tego wszystkiego jest wyjaśnienie, dlaczego środowisko ludzkie i kulturowe jest niezbędne dla komunikacji cyfrowej i w jaki sposób możemy określić pojęcie środowiska w systemie wychowawczym Księdza Bosko.
Co to jest internet? Jest to środowisko kulturowe!
Czym są media społecznościowe? Siedliskiem ludzkim!
Co wprawia w ruch wirtualny świat internetu i mediów społecznościowych? Rytuały ludzkie i kulturowe!
Zasadniczo to, co robimy, gdy surfujemy po internecie, łącząc się z mediami społecznościowymi, jest wyrazem ludzkich i kulturowych rytuałów.
Jaki cel przyświeca temu przedsięwzięciu? Chcę tylko otworzyć okno, by poszerzyć nasze spojrzenie na to, co jest cyfrowe w kontekście wielkich transformacji technologicznych, argumentując, że internet i media społecznościowe dotyczą środowiska, relacji międzyludzkich, sieciowania grup i społeczności. Jednym słowem, komunikujemy się zgodnie z naszymi ludzkimi i kulturowymi rytuałami! W tym celu potrzebujemy pewnych koncepcji, od których moglibyśmy się odnieść.
Rytuały mają znaczenie społeczne, kulturowe i religijne. Należy wziąć pod uwagę to, że nie dotyczą one jedynie obrzędów religijnych, takich jak obrzęd chrztu w Kościele katolickim.
Rytuały mają związek z najbardziej podstawowymi ludzkimi ekspresjami, takimi jak wypowiadanie sekwencji słów, wykonywanie gestów, zwyczajowych czynności, takich jak jedzenie, spanie, praca, ubieranie się itd. Mamy też rytuały związane z momentem narodzin, a praktycznie wszystkie społeczeństwa mają swój sposób świętowania wesel, zwycięstw sportowych, imprez tanecznych i muzycznych, pogrzebów.
Ludzie wyrażają swoje przekonania, wartości i zasady poprzez rytuały. Antropolodzy uważają, że są one ważne i dostarczają cennych informacji o ludziach, ich kulturze, historii i wierzeniach. Rytuały są konkretnym i materialnym wyrazem wierzeń, idei i uczuć ludzi, i są przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Rytuały to autentyczne i powszechne sposoby komunikacji. Poprzez słowa, gesty, symbole, kody, dźwięki ludzie komunikują się ze sobą, są w stannie się zrozumieć. Na przykład, gdy dwie drużyny piłkarskie idą na stadion, aby zagrać, kibice używają pewnych symboli i rytuałów, aby się ze sobą porozumieć (flagi, hymny itp.).
Założenie to jest kluczowe, by zrozumieć, że komunikacja we wszystkich swoich wymiarach - interpersonalnym, społecznym, wspólnotowym, instytucjonalnym - ma swoje zasadnicze korzenie w osobie ludzkiej i jest osadzona w ludzkiej kulturze i rytuałach, które ujawniają siłę i bogactwo człowieczeństwa, związanego z osobami i grupami.
Co więcej, takie spojrzenie na to, co cyfrowe, wychodząc od szerszego pojęcia człowieka i jego kulturowych rytuałów, pomaga nam uniknąć pewnych dualizmów między osobą a rzeczywistością cyfrową, rzeczywistością fizyczną i wirtualną, offline i online.
To szersze spojrzenie na “wirtualizację” z perspektywy antropologicznej oferuje nam szerszy sposób interpretacji naszego wirtualnego czasu i przestrzeni oraz tego, co pobudza nas do ciągłego korzystania z internetu. Tym razem jednak nie będziemy zajmować się tą kwestią.
Chciałbym jedynie wrócić do koncepcji rytuałów, odnosząc ją do internetu.
Czym więc jest internet z punktu widzenia rytuału? Osobiście uważam, że internet to rozległa sieć ludzkich i kulturowych rytuałów; ludzkie i kulturowe środowisko, w którym ludzie żyją, w którym dzielą się swoimi rytuałami. W internecie znajdziemy sztukę, zainteresowania kulinarne, politykę, modę, sport, muzykę, filmy, zakupy, relacje między ludźmi, informacje o życiu codziennym, treści religijne, ekonomię; miłość, życie i śmierć.
Kiedy mówimy o modzie, jedzeniu, muzyce, grach, mówimy o aspektach antropologicznych, czyli o tym, w jaki sposób zrozumieć ludzi w obrębie ich kultury. Kiedy ludzie używają mediów społecznościowych, by rozmawiać o tym, co dzieje się w czasie wojny, albo o polityce, chorobach, podatkach, plotkach, muzyce, wyrażają swoje uczucia, myśli, pragnienia, wyobraźnię, stosunek do tego, co dzieje się w ich życiu.
Dlatego uważam, że musimy traktować internet i media społecznościowe jako integralną część naszego życia, jako wyraz i przedłużenie ludzkich rytuałów. Myślę, że z tych rytuałów, z tych elementów antropologicznych i kulturowych możemy lepiej zrozumieć, co się dzieje w uniwersum komunikacji i w zmieniającym się świecie.
Tak więc Internet to ogromny świat ludzkich i kulturowych rytuałów!!!
Ale można zapytać: a co z technologią, bitami i bajtami, aplikacjami, protokołami internetowymi, światłowodami, satelitami? Czy szybkość internetu nie jest związana z technologią? Co zatem mają do tego rytuały ludzkie i kulturowe?
Oczywiście kluczową rolę w internecie odgrywa technologia. Można powiedzieć, że technologia jest również częścią kultury, ale nie chcę wchodzić w to skomplikowane zagadnienie. Zasadniczo możemy powiedzieć, że rytuały ludzkie i kulturowe są związane z technologią. One nie są ze sobą w konflikcie! Istoty ludzkie tworzą technologię. Technologia kojarzy się również z innymi wynalazkami, takimi jak elektryczność, sieć telefoniczna, sztuka.
Powiedzmy po prostu, że to, co stanowi internet, to ludzkie rytuały i ludzkie relacje. Bez nich internet byłby pusty!
Człowiek tworzy internet i media społecznościowe. Wszystkie tematy zamieszczane, omawiane i udostępniane w internecie mają związek z ludzkimi warunkami i realiami!
Ostatnio segmentami badawczymi, które silnie rozwijają się w tym obszarze, są etnografia cyfrowa i netnografia. Badacze próbują spojrzeć na internet i komunikację cyfrową z perspektywy rytuałów. Oznacza to, że internet i rzeczywistość cyfrowa nie dotyczą tylko technologii, ale czegoś głębszego i bardziej znaczącego.
Rozważając tę wizję internetu jako sieci ludzkiej i kulturowej, możemy spróbować znaleźć punkt dialogu między tym, co cyfrowe, a wizją księdza Bosko dotyczącą naszego środowiska rytualnego.
Jak wspomnieliśmy wcześniej, rytuały ludzkie i kulturowe pozwalają ludziom komunikować się ze sobą, wyrażać swoje idee, uczucia, tworzyć więzi i wspólnie realizować projekty. Na przykład edukacja jest wyrazem rytuałów: codziennego chodzenia do szkoły, uczenia się określonego przedmiotu, przestrzegania określonych zasad w szkole, przestrzegania procedur egzaminacyjnych, uczestniczenia w ceremonii ukończenia szkoły, relacji z nauczycielem, z kolegami z klasy itd.
Co ciekawe, rytuały zazwyczaj dotyczą otoczenia i innych ludzi. Środowisko ma fundamentalne znaczenie dla wykonywania rytuałów. Rytuał z kolei wymaga drugiego, tworzy relacje i uczestnictwo, nawiązuje więzi emocjonalne, daje poczucie przynależności, pozwala ludziom wyrazić swoją wolność, uczucia, słowa i wartości. Pomyślmy na przykład o ceremonii ślubnej. Zazwyczaj w tym święcie uczestniczy rodzina i przyjaciele. Pomyślmy o uroczystości religijnej lub świeckiej: wymaga ona odpowiedniej oprawy, symboli, muzyki, powodu do świętowania, stroju, odpowiedniej postawy itd.
Środowisko komunikacyjne w dużej mierze tworzą relacje międzyludzkie! Nie jest to tylko miejsce geograficzne, ale ma związek z relacjami międzyludzkimi. Jak to zachodzi w rodzinie: to miłość między ojcem, matką i ich dziećmi tworzy środowisko, ich poczucie przynależności, to, co łączy ich jako rodzinę.
Środowisko jest jak wielka mozaika i składa się z różnych elementów: przestrzeni fizycznej, specyficznych środowisk, ludzi, działań, wartości, symboli, relacji międzyludzkich.
Przyjrzyjmy się teraz księdzu Bosko i temu, jak stworzył środowisko rytualne, które było bardzo skuteczne, gdy chodzi o wychowanie młodzieży.
Na czym opiera się system wychowawczy księdza Bosko? Na kilku elementach. I tak, chciał mieć dużą przestrzeń dla swoich chłopców, aby mogli biegać, rozmawiać, bawić się i integrować ze sobą. Wychowawcy zawsze musieli być obecni jako przyjaciele, aby motywować, pomagać, tworzyć więzi. Stworzył swoistą sieć relacji! Stworzył środowisko, w którym młodzi ludzie mogli wyrażać siebie poprzez swoje ludzkie, kulturowe i religijne rytuały (język, muzyka, sport, religia, przyjaźń, praca, nauka).
Była to prosta sieć, ale bogata w symbole (liturgia), dźwięki, muzykę, teatr, gry, symbole chrześcijańskie (droga krzyżowa, nabożeństwo do Maryi, Eucharystia itp.).
Oczywiście środowisko rytualne księdza Bosko wiązało się z koniecznością edukacji, zdobycia umiejętności zawodowych, zdobycia pożywienia i wymagało miejsca do spania, do życia, do miłości! Wszystko to, co moglibyśmy nazwać ludzkimi rytuałami! Chodzi tu o ludzkie wartości religijne i kulturowe, kody, symbole, język do komunikowania się.
Wiedząc, że rytuały są nieodłączną częścią bycia człowiekiem, ksiądz Bosko podejmował różne działania artystyczne, aby stworzyć swoisty system komunikacji, dzięki któremu wychowankowie mogli doświadczać różnych rzeczy, widząc (czytanie), słysząc (muzyka), dotykając (gry), smakując (jedzenie).
Oratorium jest środowiskiem złożonym z różnych elementów: odpowiedniej przestrzeni, sal do nauki i zdobywania umiejętności, kościoła, podwórza, obrazów, obecności wychowawców wśród młodzieży, gier, muzyki.
Dla księdza Bosko środowisko jest niezbędne dla wychowania, ponieważ jest uprzywilejowanym miejscem przeżywania wartości ludzkich i chrześcijańskich, miejscem wyrażania rytuałów ludzkich i kulturowych.
W tym środowisku ksiądz Bosko umiejętnie wprowadzał religię, czułość, dialog, przyjazną obecność wychowawców wśród młodzieży, atmosferę rodzinną, Boga i Dziewicę Maryję.
Internet jest środowiskiem. Świat cyfrowy jest siedliskiem. Komunikacja w środowisku cyfrowym tak naprawdę jest wyrazem ludzkich i kulturowych rytuałów. To tłumaczy, dlaczego istoty ludzkie łączą się codziennie przez swoje smartfony w internecie, aby czytać wiadomości, zamieszczać filmy, słuchać muzyki, oglądać filmy, rozmawiać na portalach społecznościowych, reklamować, wyrażać to, co jest częścią ludzkich rytuałów.
W tym komunikacyjnym uniwersum, złożonym z ludzkich i kulturowych rytuałów, znajduje się osoba ludzka ze swoimi zaletami i wadami. I nie możemy tego ignorować. Internet nie jest miejscem neutralnym, spokojnym i jednolitym. Przedstawia również realia życia, z jego bólami i nadziejami.
Humanizacja internetu i ewangelizacja dzisiaj na portalach społecznościowych oznacza przede wszystkim poznanie i rozpoznanie ludzkiej natury i jej rytuałów związanych z aspektami społecznymi, kulturowymi i religijnymi. W tych środowiskach, poprzez zrozumienie ich rzeczywistości kulturowej i rytualnej, możemy prowadzić dialog z innymi ludźmi, aby mogli oni, ze swojego miejsca kulturowego i rytualnego, promować sprawiedliwość, szacunek, dialog, pokój i braterstwo.
Ksiądz Bosko był wychowawcą potrafiącym zrozumieć swoje czasy, a rozumiejąc rzeczywistość ludzką, kulturową i rytualną, umiał prowadzić dialog z młodzieżą i uświadomić jej, w jej środowisku, znaczenie wychowania do życia, do relacji z innymi i z Bogiem.
