“Czas przewyższa przestrzeń”. Nie ma stwierdzenia papieża Franciszka, zawartego w jego pierwszej adhortacji apostolskiej Evangelii gaudium, które lepiej posumowałoby te dziesięć lat, które upłynęły od początku jego pontyfikatu. Istotnie, dla Jorge Mario Bergoglio – pierwszego papieża jezuity pochodzącego z Ameryki Łacińskiej, który wybrał imię Franciszek po tym jak zrezygnował jego poprzednik – danie priorytetu przestrzeni “oznacza spowolnienie procesów i zamiar zatrzymania ich”. Zaś czas, przeciwnie, “porządkuje przestrzenie, oświeca je i przemienia w ogniwa łańcucha stale powiększającego się, chroni przed cofaniem się”, rzutując na przyszłość i popychając do kroczenia z nadzieją. To szczególne znaczenie czasu staje się możliwym kluczem do interpretacji obecnego pontyfikatu, który rozwija się w dwóch trybach: progresywnym i obiegowym. Ten pierwszy łączy się z “inicjowaniem procesów”, uprzywilejowując działania, które generują nowe dynamizmy w społeczeństwie, a drugi to wymiar spotkania, braterstwa i wzajemnej wymiany.
Konstytucja apostolska “Praedicate evangelium”
W wymiarze progresywnym jest przede wszystkim utrzymana Konstytucja Apostolska “Praedicate evangelium” o Kurii Rzymskiej i jej służbie Kościołowi i światu: promulgowany w 2022 roku dokument nadaje Kurii strukturę bardziej misyjną. Wśród innowacji, które wprowadza, jest ustanowienie Dykasterii ds. Posługi Miłosierdzia i nowej Dykasterii ds. Ewangelizacji, której przewodniczy bezpośrednio papież. Nowa konstytucja stawia także na zaangażowanie świeckich i kobiet, także gdy chodzi o funkcje w zarządzie Kurii Rzymskiej, i finalizuje liczne reformy wdrażane, na przestrzeni całej dekady, przez papieża Franciszka w sferze ekonomicznej i finansowej, w tym ustanowienie w 2015 roku sekretarza ds. ekonomii.
Ekumenizm i troska o “Wspólny Dom”
Owocne procesy zainicjowane przez papieża Bergoglio dotyczą także trzech szczególnych kategorii drogi Kościoła: ekumenizmu, dialogu międzyreligijnego i synodalności. Wyznacznikiem pierwszego obszaru jest na przykład ustanowienie w 2015 roku Światowego Dnia Modlitwy o Ochronę Świata Stworzonego, który będzie obchodzony co roku 1 września wspólnie z Kościołem prawosławnym, aby nakłonić chrześcijan do “ekologicznego nawrócenia”. To samo wezwanie rozbrzmiewa, głośno i wyraźnie, w drugiej encyklice Papieża (pierwszą, Lumen fidei, dzieli ze swoim poprzednikiem, Benedyktem XVI), Laudato si' o trosce o wspólny dom, opublikowanej również w 2015 roku. Główną myślą dokumentu jest wezwanie do “zmiany kursu”, tak aby człowiek wziął na siebie odpowiedzialność za ochronę “wspólnego domu”. Z tym zobowiązaniem łączy się również wykorzenienie nędzy, opieka nad ubogimi i sprawiedliwy dostęp dla wszystkich do zasobów planety.
Spotkanie z patriarchą Cyrylem
12 lutego 2016 r. na Kubie odbyło się spotkanie Franciszka z patriarchą Moskwy i całej Rusi. W tym doniosłym wydarzeniu doszło do podpisania wspólnej deklaracji, której celem jest wprowadzenie w życie tego, co papież nazywa “ekumenizmem miłości”, czyli wspólnego zobowiązania chrześcijan do budowania bardziej braterskiej ludzkości. Sześć lat później to zobowiązanie jest szczególnie aktualne jest po inwazji Rosji na Ukrainę, w czasie wojny w sercu Europy, toczonej przez chrześcijan podzielających ten sam chrzest.
Niezapomniana była również ekumeniczna pielgrzymka pokojowa do Sudanu Południowego w ubiegłym miesiącu, którą papież odbył wraz z arcybiskupem Canterbury Justinem Welbym i moderatorem Zgromadzenia Ogólnego Kościoła Szkocji Iainem Greenshieldsem. Jeśli chodzi o dialog międzyreligijny, to kamień milowy stanowi podpisanie 4 lutego 2019 r. w Abu Zabi dokumentu o braterstwie ludzi dla światowego pokoju i wspólnego współistnienia, podpisanego przez papieża i wielkiego imama Al-Azharu Ahamada al-Tayyiba. Tekst ten jest kamieniem milowym w relacjach między chrześcijaństwem a islamem, zachęcając do dialogu międzyreligijnego i jednoznacznie potępiając terroryzm i przemoc. Na froncie synodalności Franciszek wprowadza ważną zmianę: następne Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne, XVI, zaplanowane w Watykanie w dwóch etapach, odbędzie sięw latach 2023 i 2024, na temat” “O Kościół synodalny: komunia, uczestnictwo i misja”, będzie etapem kończącym trzyletni proces, na który złożyły się słuchanie, rozeznanie, konsultacja w ramach trzech etapów: diecezjalnego, kontynentalnego i powszechnego.
Walka z nadużyciami
Gdy chodzi o progresywny wymiar, należy wskazać tu walkę z nadużyciami Franciszka, któreje największym wyrazem był szczyt w sprawie ochrony nieletnich, który odbył się w Watykanie w lutym 2019 roku. To działanie Kościoła w prawdzie i przejrzystości w tej materii potwierdziło wydanie Motu proprio “Vos estis lux mundi”, ustanawiające nowe procedury zgłaszania nadużyć i przemocy, wzywając do odpowiedzialności biskupów i przełożonych zakonnych. Wydanym później reskryptem papież Franciszek zdjął “papieską tajemnicę” z postępowań, które dotyczą przypadków nadużyć seksualnych wobec nieletnich.
Zainteresowanie peryferiami geograficznymi i egzystencjalnymi
Drugi wymiar, “obiegowy”, w przypadku papieża Bergoglio dotyczy przede wszystkim jego szczególnego zainteresowania peryferiami, zarówno geograficznymi, jak i egzystencjalnymi. Papież Franciszek mówi, że ich poziomu rzeczywistość widać lepiej niż z centrum, i to stąd wracamy ubogaceni w myślach i sercu dzięki wymianie z tymi, którzy są daleko od nas. Wyrazem tego jest 40 międzynarodowych podróży apostolskich, obejmujących właśnie peryferia, jak również 36 wizyt we Włoszech, na które miały część prywatną i publiczną. Pierwsza z nich, która miała miejsce 8 lipca 2013 r., miała za cel wyspę Lampedusę, gdzie dochodziło do dramatycznych wydarzeń związanych z przeprawami migrantów przez Morze Śródziemne. Duże znaczenie miała również wizyta w kwietniu 2016 r. w obozie dla uchodźców na wyspie Lesbos w Grecji, pod koniec której Franciszek przyjął na pokładzie papieskiego samolotu 12 syryjskich uchodźców, by udzielić im pomocy w Rzymie.
Przyjęcie migrantów i troska o ostatnich
Kwestia migracji, (który powinien być rozpatrywany, jak podkreśla papież, zgodnie z czterema czasownikami: przyjąć, chronić, promować i integrować) to kolejna cecha obecnego pontyfikatu, ponieważ obejmuje ciągłą walkę z “kulturą odrzucania” i “globalizacją obojętności” w odniesieniu do bliźnich. Pasterz o “zapachu owiec”, bliski swojej trzodzie, “ksiądz callejero”, czyli kapłan ulicy, który kroczy z wiernymi, którym jest bliski również poprzez sieci społeczne: obecnie jego konto na Twitterze @Pontifex, w dziewięciu językach, ma ponad 50 milionów zwolenników, natomiast na Instagramie konto Franciscus, otwarte 19 marca 2016 r., ma 9 milionów tychże. Ponadto, w perspektywie “ubogiego Kościoła dla ubogich”, wiele uwagi poświęca ubogim i osobom starszym, z myślą o których ogłosił dwa oddzielne Światowe Dni w 2016 i 2021 roku. I dalej, troska papieża o najuboższych uwidacznia się w “piątkach miłosierdzia”, czyli w prywatnych wizytach składanych w placówkach, w których przebywają osoby z marginesu.
Nieustające zaangażowanie na rzecz pojednania
Bergoglio nieustannie angażuje się również na rzecz pokoju. Wspaniałym tego wyrazem jest encyklika Fratelli tutti, ogłoszona 4 października 2020 roku, która wzywa do braterstwa i przyjaźni społecznej, stanowczo mówiąc “nie” wojnie. Jej ogłoszenie przypadło na czas pandemii Covid-19, ale nie jest to przypadek: w globalnej sytuacji zagrożenia zdrowia, pisze Franciszek, że przypomnieliśmy sobie, iż “można się ocalić tylko razem”. Słowa, które przywołują na myśl “Statio Orbis”, któremu papież przewodniczył 27 marca 2020 r. na opustoszałym i zalanym deszczem Placu św. Piotra: “Zdaliśmy sobie sprawę z tego, że jesteśmy na jednej łodzi, wszyscy krusi i zdezorientowani, ale jednocześnie ważni i niezbędni, wszyscy wezwani do tego, by wiosłować razem”. Dwa lata później, kiedy wybuchła wojny na Ukrainie, zawarte w encyklice wezwanie do “prawdziwego i trwałego pokoju”, który ma swój początek w “globalnej etyce solidarności”, wydaje się być prorocze w świecie, który coraz bardziej doświadcza “trzeciej wojny światowej w kawałkach”.
“Dyplomacja pokoju”
Inne przykłady tej “dyplomacji pokoju”, realizowanej przez papieża, mającej na celu “budowanie mostów”, a nie stawianie murów, to inicjatywa “Modlitwa o pokój w Ziemi Świętej” w dniu 8 czerwca 2014 r. w Ogrodach Watykańskich, w której uczestniczyli także prezydenci Izraela, Szimon Peres, i Palestyny, Mahmud Abbas, a także nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Stanami Zjednoczonymi a Kubą, które miało miejsce 17 grudnia tego samego roku, na rzecz którego sam Franciszek angażował się wiele miesięcy, utrzymując kontakt listowy z przywódcami obu państw, Barackiem Obamą i Raulem Castro, zachęcając ich do “rozpoczęcia nowego etapu”. Również w tym samym kierunku idzie tymczasowe porozumienie między Stolicą Apostolską a Chińską Republiką Ludową w sprawie mianowania biskupów, zawarte w 2018 r. i przedłużone najpierw w 2020 r., a potem w 2022 r. o kolejne dwa lata. Także w ubiegłym roku, naznaczonym “absurdalnyą i okrutną” wojną na Ukrainie, papież osobiście zaangażował się w imię pokoju: 25 lutego 2022 r., w drugim dniu wojny, osobiście odwiedził ambasadora Federacji Rosyjskiej przy Stolicy Apostolskiej Aleksandra Awdiejewa i kilkakrotnie rozmawiał telefonicznie z prezydentem Ukrainy Wołodymyrem Żeleńskim. Liczne i wielokrotne były także jego apele o zawieszenie broni.
Pasja ewangelizacyjna
Ewangelizacja, a raczej pasja ewangelizacyjna, co poświadcza cykl katechez papieskich wygłaszanych w czasie audiencji generalnej, również wpisuje się w ten “obiegowy” wymiar pontyfikatu Franciszka. Znajdujemy tego najlepszy wyraz w Evangelii gaudium (2013), stojącej pod znakiem radości Ewangelii, gdzie mowa jest o “pięknie zbawczej miłości Boga”, Kościele “wychodzącym", z “otwartymi drzwiami”, jako “szpitalu polowym”, gotowym na “rewolucję czułości” i “cud dobroci”.
Jako że pontyfikalne magisterium nie jest cezurą, lecz ciągłością, związek Franciszka z poprzednikami jest również silny, co zostało zaznaczone w dniu 27 kwietnia 2014 r. kanonizacją Jana XXIII i Jana Pawła II. Potem dołączyli do nich Paweł VI, kanonizowany 14 października 2018 r., i Jan Paweł I, beatyfikowany 4 września 2022 r., w przypadku którego wspomina jego uśmiech, będący symbolem “Kościoła z obliczem radosnym, pogodnym, który nie jątrzy serc”. Szczególne miejsce należy jednak do zmarłego 31 grudnia 2022 r. papieża emeryta Benedykta XVI. W ciągu dziesięciu lat papież Franciszek nigdy nie ukrywał ogromnego szacunku, jaki żywił do Josepha Ratzingera: przy wielu okazjach chwali jego mądrość, teologiczną finezję, życzliwość i poświęcenie. 5 stycznia br. przewodniczył jego pogrzebowi na placu św. Piotra, jako pierwszy papież w ciągu ostatnich dwóch stuleci, który przewodniczył pogrzebowi jednego ze swoich poprzedników.
Niektóre dane statystyczne
Pewnym uzupełnieniem tej relacji niech będą niektóre dane statystyczne dotyczące tej dekady pontyfikatu: 430 audiencji generalnych z 21 cyklami katechez, 8 konsystorzy z ustanowieniem 111 kardynałów; 911 kanonizacji (w tym 800 męczenników z Otranto), ogłoszenie obchodów specjalnych rocznic, jak Rok Życia Konsekrowanego (2015-2016), św. Józefa (2020-2021) i Rodziny w świetle Amoris laetitia (2021-2022). Przewodniczył ponad 550 modlitwom “Anioł Pański” i “Regina Coeli” oraz podpisał 39 Konstytucji Apostolskich.
Oprócz wspomnianych trzech encyklik i cytownej wcześnie adhortacji Evangelii gaudium, podpisał cztery inne adhortacje apostolskie, wśród których na szczególną uwagę zasługują Amoris laetitia w 2016 r. i Christus vivit w 2019 r., poświęcone odpowiednio miłości w rodzinie i młodzieży. Należy wspomnieć także Querida Amazonia, wydaną w 2020 roku. Do tej pory papież zwołał pięć synodów: dwa o rodzinie, w 2014 i 2015 r.; jeden poświęcony młodzieży w 2018 r.; specjalny dla regionu panamazońskiego w 2019 r. i wreszcie ten zapowiedziany na 2023 rok. Ponadto ogłosił dwa Jubileusze: nadzwyczajny poświęcony miłosierdziu w 2016 r. i ten zapowiedziany na 2025 r., którego tematem będzie “Pielgrzymi nadziei”.
Kto ma nadzieję, nigdy nie będzie zawiedziony
I właśnie nadzieja towarzyszy nam w tym nowym, jedenastym roku pontyfikatu papieża Franciszka. Ta pokorna i ukryta cnota teologiczna w rzeczywistości jawi się jako najsilniejsza, ponieważ jest zakorzeniona w wierze i podtrzymywana przez miłość. Kto ma nadzieję, nigdy nie będzie zawiedziony, mówi papież, ponieważ nadzieja ma oblicze Zmartwychwstałego.
Isabella Piro
Źródło: Vatican News
